Τρίτη 20 Δεκεμβρίου 2011

Οι καλικάντζαροι

 Οι καλικάντζαροι είναι δαιμονικά όντα, που κατά τη λαϊκή αντίληψη, εμφανίζονται κατά το Δωδεκαήμερο ( 25 Δεκεμβρίου- 6 Ιανουαρίου)  και ενοχλούν τις νύχτες τους ανθρώπους.

Σύμφωνα με μια θεωρία οι καλικάντζαροι προήλθαν από τους κανθάρους. Κάνθαροι ή καλικάντζαροι κατ' ευφημισμό ήταν βλαπτικά κολεόπτερα για τους αγρούς και για τ' αμπέλια. Ύστερα εμφανίστηκαν σαν δαιμόνια με μορφή κανθάρων.
Άλλη θεωρία υποστηρίζει την άποψη πως οι καλικάντζαροι προέρχονται από τις αρχαίες κήρες δηλ. τις ψυχές των νεκρών. Σύμφωνα με άλλους οι καλικάντζαροι παρουσιάζουν ομοιότητες με τους ελληνικούς Σατύρους.
Υπάρχει κι άλλη άποψη. Επειδή οι μέρες του Δωδεκαημέρου προστέθηκαν για να εναρμονιστεί ο σεληνιακός με τον ηλιακό χρόνο θεωρήθηκαν μέρες εμβόλιμες, μη κανονικές. Κατά το διάστημα αυτό επέρχεται μια αναστάτωση στην τροχιά του χρόνου. Σ' αυτή την αλλαγή παρουσιάζονται μυστηριώδη όντα ενοχλητικά ή βλαπτικά. Τέτοιοι είναι οι καλικάντζαροι που αντιπροσωπεύουν τους Δαίμονες της βλαστήσεως. Η βλάστηση αρχίζει να οργιάζει αυτή την εποχή. Σε τέτοια ανάστατη εποχή βρίσκουν ευκαιρία και οι Νεκρικοί Δαίμονες (που σχετίζονται με τους Βλαστικούς Δαίμονες), να επιφαίνονται πάνω στη γη. Εμφανίζονται δηλαδή οι νεκρικές ψυχές σαν Δαίμονες.

 
Η αρχή των μύθων που είναι σχετικοί με τους καλικάντζαρους βρίσκεται στα πολύ παλιά χρόνια. Οι αρχαίοι πίστευαν πως όταν οι ψυχές έβρισκαν την πόρτα του Άδη ανοιχτή, ανέβαιναν στον απάνω κόσμο και τριγύριζαν παντού, χωρίς έλεγχο και περιορισμούς.

Πολύ αργότερα, οι Βυζαντινοί γιόρταζαν το Δωδεκαήμερο με μουσικές, τραγούδια και μασκαρέματα. Οι άνθρωποι, έχοντας κρυμμένα τα πρόσωπά τους, έκαναν με πολύ θάρρος και χωρίς ντροπή ό,τι ήθελαν. Πείραζαν τους ανθρώπους στους δρόμους, έμπαιναν απρόσκλητοι σε ξένα σπίτια κι αναστάτωναν τους νοικοκύρηδες. Ζητούσαν λουκάνικα και γλυκά και για να γλιτώσουν απ’ αυτούς έκλειναν πόρτες και παράθυρα. Οι μασκαρεμένοι, όμως, έβρισκαν πάντα κάποιους τρόπους να εισβάλλουν στα ξένα σπίτια, ακόμη και από τις καμινάδες. Κι όλα αυτά για δώδεκα μέρες, ως την παραμονή των Φώτων, οπότε με τον Μεγάλο Αγιασμό όλα σταματούσαν κι οι άνθρωποι ησύχαζαν. Για αυτό και κατά την διάρκεια των 12 αυτών ημερών η Εκκλησία δεν έχει νηστεία.

Οι καλικαντζαραίοι, έρχονται από τα έγκατα τηςγης, όπου ολόκληρο το χρόνο, προσπαθούν με τσεκούρια και πριόνια  να κόψουν το δέντρο που την βαστάει. Κόβουν-κόβουν, μέχρι που έχει μείνει πολύ λίγο ακόμα, αλλά τότε έρχονται τα Χριστούγεννα και λένε "χάιστε να πάμε πάνω στη γη και θα πέσει μοναχό του". Ανεβαίνουν λοιπόν πάνω στη γη και τα Θεοφάνεια που γυρίζουν, βλέπουν το δέντρο ολάκερο, ακέραιο, άκοπο. Και πάλι κόβουν και πάλι έρχονται τα Χριστούγεννα, και όλο απ'την αρχή.
Συνήθη μέρη που μένουν μετά τον ερχομό τους είναι οι μύλοι, τα γεφύρια, τα ποτάμια και τα τρίστρατα (μεγάλα μονοπάτια) όπου παραμονεύουν μόνο κατά τη νύκτα και φεύγουν με το τρίτο λάλημα του πετεινού.
Έρχονται λοιπόν, τις νύχτες του δωδεκαήμερου και μπαίνουν στα σπίτια από τις καπνοδόχους, απ΄ όπου μπορούν να μαγαρίσουν την κουζίνα σε ότι δεν είναι νοικοκυρεμένο, αρπάζουν ενδύματα, σκορπούν το αλεύρι ή την τέφρα από το τζάκι που θεωρείται ακατάλληλη για οποιαδήποτε χρήση. Γι’ αυτό και τα τζάκια εκείνες τις μέρες είναι αναμμένα και έχουν πολύ φωτιά, γιατί τη φωτιά οι καλικάντζαροι τη φοβούνται πολύ.
Αν καμιά φορά μπει κάποιος καλικάντζαρος στο σπίτι οι νοικοκυρές το κυνηγάνε με πυρωμένα δαυλιά. Όταν όμως συλλάβουν κανένα από τους καλικάντζαρους τον δένουν και τον υποχρεώνουν να μετρήσει τις τρύπες του κόσκινου! 



Ο λαός τους φαντάζεται με διάφορες μορφές κατά περιοχή με κοινό γνώρισμα την ασχήμια τους. Κατά Αραχωβίτικη περιγραφή αυτοί είναι: «κακομούτσουνοι» και «σιχαμένοι», «καθένας τους έχει κι απόνα κουσούρι, άλλοι στραβοί, άλλοι κουτσοί, άλλοι μονόματοι, μονοπόδαροι, στραβοπόδαροι, στραβόστομοι, στραβοπρόσωποι, στραβομούρηδες, στραβοχέρηδες, ξεπλατισμένοι, ξετσακισμένοι και κοντολογής όλα τα κουσούρια και τα σακατιλίκια του κόσμου τα βρίσκεις όλα πάνω τους».

Συνήθως φαντάζονται νάνοι, αλλά και ψηλοί, σκουρόχρωμοι, με μαλλιά μικρά και ατημέλητα, μάτια κόκκινα, δόντια πιθήκου, δασύτριχοι, πόδια γαϊδάρου ή το ένα γαϊδάρου και το άλλο ανθρώπινο, ("μισοί γαϊδούρια και μισοί άνθρωποι όπως λένε στη Σύρο) αλλά και σαν «μικροί σατανάδες» - (σατανοπαίδια όπως λένε στη Νάξο), άλλοτε γυμνοί και άλλοτε ρακένδυτοι με σκούφο (οξυκόρυμβο) από γουρουνότριχες και με παπούτσια άλλοτε σιδερένια και άλλοτε με τσαρούχια ή τσαγγία.

Η τροφή τους, κυρίως ακάθαρτη: σκουλήκια, βάτραχοι, φίδια, ποντίκια κ.ά. χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποστρέφονται τα εδέσματα του Δωδεκαήμερου.
Όταν οι νοικοκυρές ψήνουν τηγανίτες ή άλλα σκευάσματα στο τηγάνι από αλεύρι, οι καλικάντζαροι ανεβαίνουν στην καπνοδόχο και απλώνουν το χέρι τους ως κάτω στην εστία (γιατί μπορούν να απλώνουν και να μακραίνουν τα χέρια τους και τα πόδια τους όσο θέλουν) και ζητούν ή βουτούν ότι υπάρχει στο τηγάνι ή στη θράκα.



  Αλλά η πιο προσφιλής τροφή για τους καλικάντζαρους είναι το χοιρινό κρέας και κυρίως το παστό του (το πάχος), το οποίο όταν ψηνεται και πέφτει στα κάρβουνα, σκορπά μια πολύ ευώδη και πολύ ευάρεστη μυρωδιά. Γι' αυτό οι νοικοκυραίοι σκεπάζουν το χοιρινό με σπαραγγιά. Το σπαράγγι όταν είναι τρυφερό είναι πολύ νόστιμο και τρώγεται, όταν όμως μεγαλώσει γίνεται πολύ σκληρός αγκαθωτός θάμνος και γι' αυτό σκέπαζουν το χοιρινό για να μην πλησιάζουν οι καλικάντζαροι. Με σπαράγγια επίσης σκέπαζουν και τα λουκάνικα και οτιδήποτε έχουν ετοιμάσει που έχει σαν πρώτη ύλη το χοιρινό.

  
Προκειμένου βέβαια οι νοικοκυραίοι να αποφύγουν ένα τέτοιο συρφετό ρίχνουν στα κεραμίδια κομμάτια από χοιρινό ή λουκάνικα ή ξηροτήγανα!
Λένε πως μερικοί από τους καλικάντζαρους έχουν στη ράχη τους από φυσικού τους μια κούνια αγκαθερή και σ' αυτήν βάνουν όσα παιδιά αρπάζουν και τα κουνούν για να ματώνουν τα παιδιά απ' τ' αγκάθια και να πίνουν αυτοί το αίμα. Συνήθως δεν αφήνουν μαλλί πάνω στη ρόκα οι νοικοκυρές αυτές τις μέρες, γιατί οι καλικάντζαροι, έρχονται και προσπαθούν να γνέσουν κι αυτοί, το στρίβουν το πετάνε, το μπερδεύουν κι έτσι το μαλλί είναι για πέταμα.

Είναι πολύ ευκίνητοι ανεβαίνουν στα δένδρα πηδούν από στέγη σε στέγη σπάζοντας κεραμίδια κάνοντας μεγάλη φασαρία. Και ότι βρουν απλωμένα τα ποδοπατούν. Άμα βρουν ευκαιρία κατεβαίνουν από τις καμινάδες στα σπίτια και μαγαρίζουν τα πάντα.


Σε μερικά μέρη τους καλικάντζαρους τους συνοδεύει η μάνα τους η «Καλικατζαρού» που τους «ορμηνεύει» τι να πειράξουν. Σε κάποια νησιά οι καλικάντζαροι έρχονται με τις γυναίκες τους ή μόνο οι γυναίκες τους οι «καλικαντζαρίνες»! Και προκειμένου οι νοικοκυραίοι να αποφύγουν ένα τέτοιο συρφετό ρίχνουν στα κεραμίδια κομμάτια από χοιρινό ή λουκάνικα ή ξηροτήγανα! Στη Νάξο τις γυναίκες των καλικάντζαρων τις αποκαλούν «Καλοκυράδες» για να τις καλοπιάσουν (εξευμενίσουν), ενώ στη Κωνσταντινούπολη «Βερβελούδες». Ο αρχηγός των καλικάντζαρων στη παλιά Αθήνα λεγόταν «κωλοβελόνης» ενώ στη Θεσσαλία «αρχι-τζόγιας» (και «τζόγιες» οι καλικάντζαροι) στη δε Κωνσταντινούπολη «Μαντρακούκος». Στη δε Νάξο οι καλικάντζαροι φαντάζουν και χορευταράδες, αρπάζουν όποιον βρουν τη νύκτα και τον στροβιλίζουν στο χορό μέχρι να πέσει λιπόθυμος, ο γνωστός χορός των καλικατζάρων.

αφιερωμένο σε κάποιο ...καλικάντζαρο
Την ημέρα των Φώτων ο παπάς περνάει και αγιάζει τα σπίτια. 
Πασίγνωστη είναι η δοξασία που όταν οι καλικάντζαροι φεύγουν κατά τον αγιασμό των σπιτιών φωνάζουν:

«Φεύγετε να φεύγωμε
τι έρχεται ο τρελόπαπας
με την αγιαστούρα του
και με τη βρεχτούρα του.
Μας άγιασε μας έβρεξε
και μας, μας εκατέκαψε!» 

Με την αναχώρηση των καλικάντζαρων, η στάχτη από το τζάκι μαζεύεται και το τζάκι καθαρίζεται. Η στάχτη πετιέται σε μέρος που δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κανένα λόγο (αλυσίβα, λίπασμα κ.λ.π.)






Πραγματοποιείται καθαρισμός των χωριών και των σπιτιών της υπαίθρου, με φωτιές υπαίθριες. Επίσης καθαρίζονται και οι κοπριές των ζώων από τα κατώγια και οι άνθρωποι πλένονται. Το εικονοστάσι καθαρίζεται, αλλάζει το νερό στο καντήλι κ.λ.π. γιατί οι καλικάντζαροι πέρα από τα προβλήματα που έχουν προξενήσει στους νοικοκυραίους έχουν μαγαρίσει και όλους τους χώρους.

Φέτες από κορμό  δένδρου

Οι “Καλικάντζαροι” σήμερα, είναι πιο πολλοί από ποτέ! Και μάλιστα κάνουν πολύ περισσότερο κακό στο λαό, από ότι  αυτοί που υπήρχαν, στο μυαλό και στις δοξασίες του…

 Decoupage σε ξύλο με χαρτοπετσέτα ακαι χαρτομάντηλο, πάστ χιονιού και glitter

πηγές:http://users.sch.gr/aiasgr/Hthi_kai_ethima/Xristougenniatika_ethima/Oi_kalikantzaroi.htm
          http://autochthonesellhnes.blogspot.com/2010/12/blog-post_269.html

23 σχόλια:

  1. Σε ευχαριστούμε πολύ!!Καλές γιορτές!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Τώρα που το συγκεκριμενοποίησες το κατάλαβα και αποδέχομαι την αφιέρωση!Βρε λες να...23/12 λέει!
    Γιατί όχι;
    Πολύ όμορφα όπως πάντα τα μοτίβα,τα εκθέματα,οι ιστορίες.
    Σε φιλώ και ευχαριστώ!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Μαρία,μου θύμισες μύθους,που διηγόταν η γιαγιά μου κι εγώ μικρούλα φοβόμουν-αυτό με το στροβίλισμα,το αναμμένο τζάκι,...όλα αυτά μου τα έλεγε σαν παραμύθι.
    Υπέροχα όλα!Να πω ότι οι καρδούλες μ΄αρέσουν λίγο πιο πολύ!
    Φιλιά!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Καλή σου μέρα αγαπητή μου φίλη.
    Πραγματικά πολύ ωραία η ιστορία σου με τους Καλικάντζαρους και +πολύ ενδιαφέρουσα η λεπτομερής αναφορά σου σε αυτούς. Βρήκα πάρα πολλά στοιχεία που αγνοούσα όταν παλαιότερα στην εφημερίδα που εργαζόμουν είχα ένα αφιέρωμα δια το Δωδακαήμερο.
    Νασαι καλά και του χρόνου.
    Καλές γιορτές.
    Ντένης Κονταρίνης

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. ΣΩΣΩ, ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΩΡΑΙΕΣ ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΥΣ. ΤΩΡΑ ΤΟ ΤΖΟΓΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΙΑ; ΠΩΣ; ..ΚΑΝΑΣ ΖΑΚΥΝΘΙΝΟΣ ΘΑ ΖΟΥΣΕ ΕΚΕΙ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΚΑΛΟΠΙΑΝΕ ΦΩΝΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ:
    -ΤΖΟΓΙΕΣ ΜΟΥ!!! ΓΙΑ ΚΑΘΗΣΤΕ ΦΡΟΝΙΜΑ!!!!!!!
    ΠΟΝΗΡΟΣ Ο ΔΙΚΟΣ ΣΟΥ!!!!!
    ΧΑ ΧΑ ΧΑ!
    ΜΟΥ ΑΡΕΣΕ ΠΟΛΥ ΤΟ ΧΙΟΝΙΣΜΕΝΟ ΧΩΡΙΟ!!!!!!
    ΘΑ ΞΑΝΑΠΕΡΑΣΩ ΓΙΑ ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ...ΦΙΛΙΑΑΑΑ!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. πολύ όμορφη ανάρτηση!ενδιαφέρουσες πληροφορίες που μόλις διαβάσαμε με πολλή προσοχή μαζί με τα αγγελούδια μου!!!οι κορμοί έγιναν πολύ όμορφοι-ιδιαίτερα αυτός με τον Αη-Βασίλη!Κρίμα μόνο που από τους τωρινούς καλικάντζαρους δε γλυτώνουμε σε 12 μέρες!Φιλιά

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. μετα την τελευταια παραγραφο,τι αλλο να προσθεσω;;;
    στο χωριο του αντρα μου ακομα πιστευουν και μου λενε διαφορα που πρεπει να προσεχω.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Πω πω...κι' εγώ τη γιαγιά μου θυμήθηκα, στη Σύρο... Μου έλεγε πολλά για τα καλικαντζαράκια...
    Πολύ ωραίοι οι κορμοί, ωραία θέματα...
    Ευχαριστούμε για τις τόσο επιμελημένες αναρτήσεις σου!!!
    Φιλιά πολλά

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Όποιος δεν είχε γιαγιά να λέει ιστορίες δεν ξέρει τι χάνει...
    Ποσα αλήθεια πλάθει η φαντασία των ανθρώπων σε κάθε εποχή! Δυστυχώς όπως, λες κι εσύ,πλέον είναι η πραγματικότητα πιο τρομακτική από τα καλικατζαράκια!
    Καλό βραδυ, φιλιά!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Όμορφα!
    Απολαυστικότατο κείμενο! Πολλά δεν τα ήξερα.
    Βρε τα ατιμούλικα τα καλικαντζαράκια... Διαβολάκια/πειραχτήρια!

    Καλό βράδυ Παράκελσε. Φιλώ σε.
    Ζ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Όμορφα θέματα, όμορφες ιστορίες, όπως πάντα!! Εύχομαι να περάσεις όμορφα αυτές τις γιορτινές μέρες!!!
    Τα φιλιά μου

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Αχ! ένιωσα πάλι σα μικρό παιδάκι όπως τότε που μου έλεγε η μαμά μου τις ιστορίες για τους καλικάντζαρους και φτιάχναμε τα γλυκά μας...Εκεί με ταξίδεψες σήμερα ...Μπράβο για τα υπέροχα κείμενά σου...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Αλήθεια πού βρίσκει κανείς τέτοιες φέτες κορμών δέντρων?

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. Σχετικά με το σχόλιό σου στο σπιτάκι μου, ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΤΟ ΞΕΡΩ!!!! Δηλ. γιατί δεν ειδοποιείσαι για τις αναρτήσεις μου. Όχι πως χάνεις και τίποτα, αλλά... για τον blogger, ρε γαμώτο!!!! Αν και όποτε το βρω, θα σε ειδοποιήσω!
    Φιλάκια, γλυκιά μου

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. Πάρα πολύ ωραία όλα!!! Και η επίκαιρη αναφορά στους καλικάντζαρους (ευχαριστώ, γιατί πολλά από αυτά δεν τα ήξερα) και η δουλειά σου!! Και του χρόνου να είσαι καλά!!! Καλά Χριστούγεννα με υγεία και αγάπη. Φιλιά Άννα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  16. κουκλα σε περιμενω και εδω οκ;
    http://stekiapantouu.blogspot.com/

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  17. Για τους δαίμονες του Σωκράτη έγραψα εγώ...
    Αλλά όλα αυτά δεν τα ήξερα!

    365 φιλιά!!! καλές γιορτές.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  18. Καλά Xριστούγεννα!!!! Με καλικατζαράκια ή χωρίς εύχομαι να είναι μαγικά και μοναδικά!!!! Φιλιά!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  19. Σε ευχαριστώ πολύ για την ανάρτηση, ήταν εξαιρετική!
    Να περάσεις όμορφα κι ευτυχισμένα Χριστούγεννα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  20. Αγαπημένη Αλχημίστρια, wikipedia να περάσεις όμορφα τα Χριστούγεννα, μακριά από κάθε καλλικάντζαρο...πραγματικό ή μη....η τελευταία παράγραφος από το κείμενο σου έκρυβε τόση αλήθεια!!!!!!!Φιλιά πολλά

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  21. Απίθανο Blog ! Συγχαρητήρια καταπληκτική δουλειά!!! :) Περάστε μια βόλτα και από το δικό μου blog! www.emunusualcompany.blogspot.com (Ασυνήθιστη Παρέα!) χι, χι, χι

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  22. Εύχομαι τα φετινά Χριστούγεννα να είναι γεμάτα αγάπη και αισιοδοξία!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  23. ΜΟΥ ΘΥΜΗΣΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΓΙΑΓΙΑΣ ΜΟΥ,ΜΕ ΝΕΡΑΙΔΕΣ ΚΑΙ ΚΑΛΟΚΑΝΤΖΑΡΟΥΣ!!!!!!!!
    ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ!!!!!!!!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή